11 september 2020

Weerbericht van het ongewisse


Vanuit het raam van mijn studeerkamer zie ik altijd wolkenpartijen voorbij drijven. Gefascineerd kijk ik ernaar en moet dan denken aan de prachtige luchten op de schilderijen van onze oude Hollandse meesters in het Rijksmuseum. Lucht en licht, afwisseling van wolken en zon. Wolkenluchten die 360 graden in het rond tot aan de einder de wereld omhullen.

En zo is het ook met de stemmingen en sensaties in ons lichaam. Allemaal gewaarwordingen als onderdeel van onze innerlijke weersontwikkeling. Zwaar of luchtig, geprangd of ontspannen. Vrolijk of somber. Een eindeloos afwisselende, ongewisse dynamiek.

Het hemelruim van onze geest

Die waaier van sensaties, stemmingen, emoties en gedachten nemen we waar aan het hemelruim van onze geest. We hoeven er alleen maar onze aandacht op te laten rusten. Ons ervoor open te stellen en er contact mee te maken zonder er iets mee te doen, alleen maar om ze beter te leren kennen.

Toen ik een tijdje geleden in het Rijksmuseum wat langer stil stond bij een schilderij van een van onze oude Hollandse meesters, drong het tot me door dat er beweging is, zelfs op het doek. Dat het patroon van wolkenformaties aan het hemelruim voortdurend verschuift.

Door aandacht te schenken, erbij te blijven komt een grotere kracht en kwaliteit van ons gewaar zijn tot leven. Er groeit een grotere stabiliteit, maar er gebeurt meer. De intensiteit en helderheid van ons waarnemen groeien, de gelaagdheid van de schildering toont zich.

Zo kunnen we ook het hemelruim van onze eigen geest ontdekken. De hoge en lage drukgebieden in ons mentale leven gaan onderscheiden. Leren zien dat die formaties van voorbijgaande aard zijn en dat ze ons niet in de greep hoeven hebben. Zien dat ze niet ons hele gezichtsveld bepalen. Dat onder de wolkenhemel een landschap is waarin we ons vrijer kunnen bewegen dan we wellicht dachten.

Ervaren of ervaring opdoen

We leven het laatste decennium (of misschien moeten we zeggen: we leefden…) van event naar event, in een spektakel-maatschappij vol emoties. Bucket lists vol hebben we, met ervaringen die je moet hebben meegemaakt om het beste uit je leven te halen. Veel en intens, overweldigend ervaren staat daarbij voorop. Gepaard aan de belofte van een zinvol leven.

Ook sommige populaire aanprijzingen van mindfulness lijken daarop te duiden: intens ervaren, het hier en nu beleven. Je bewust zijn van elke ervaring, van moment tot moment.

Maar er is ook een andere betekenis van ervaren. Dat is die van ‘ervaring opdoen of ergens ervaren in worden’. Die betekenis verwijst naar het opbouwen van ervaring door oefening, kundigheid versterken: de ervaren verpleegkundige of monteur, of de ervaren bouwer van apps of journalist.

Dan hebben we het over de ervaring die gestoeld is op regelmatige herhaling van activiteiten in veel,  net iets verschillende situaties. Het leerproces van kleine verschillen zien, geïnteresseerd en oordeelsvrij, leidt tot brede ervaring en meer inzicht, tot een ervaren ambachtsman en levenservaring in de vorm van wijsheid. Die vorm van ervaren verwijst niet naar het leven als een aaneenschakeling van piekmomenten maar naar het goede leven, de ethische kern van zowel de Griekse filosofie als de moderne mindfulness.

We gaan inzien dat we niet alleen maar ongedurig hoeven te verlangen naar het beste weer maar dat we kunnen zeggen: “Dit is het weer en zo is het even, en het is van voorbijgaande aard. Ik laat me erdoor verrassen, ik word er blij van of soms ook niet. Het is maar het weer”. En de ervaring leert dat je je er – meestal net goed – op kunt kleden. De juiste jas aantrekken, en zo nodig een paraplu mee. Dat geeft ruimte om te bewegen.

Omgaan met ongewisheid

Zo kunnen we ook omgaan met de ongewisheid die onze samenleving nog steeds in zijn greep heeft. De ongewisheid van de coronatijd, de ongewisheid van hoe het verder zal gaan.

We kunnen ons voortdurend zorgen maken over het weer, over de weersontwikkelingen. Over hoe het gisteren was, hoe het vandaag is, hoe het morgen zal zijn. Maar meestal komen we dan toch niet tot een heel andere conclusies dan dat het heel ongewis is.

Ervaring brengt ons inzicht en dat leert ons dat we ons los kunnen maken van die ongewisse gevoelens. Dat er nog zoveel meer ruimte is. Dat er vrienden zijn, en familie om ons heen. Dat we ons werk kunnen doen, of andere sociale activiteiten, ook in nieuwe vormen.

Ervaring leert ons dat we te midden van het ongewisse toch een zekere bewegingsvrijheid hebben in het landschap van relaties met de mensen om ons heen. Dat we echt niet perse helemaal stil hoeven te zitten. Dat we ons opnieuw de waarde van verbinding kunnen beseffen.

Dat er altijd wel ruimte is om ons sociale leven vorm te geven, ons daar dan op te richten en de ongewisheid van het weer maar even laten voor wat het is.

Ervaren, gewaar zijn, observeren. Ervaring opdoen, en handelen vanuit wijsheid.