De afgelopen maanden valt het leven in de pandemie me steeds minder makkelijk. Het duurt maar voort en ik voel me meer en meer vastzitten. In zijn prachtige essay over de pandemie, De Fundamenten, citeert Ramsey Nasr een deel van een brief die Vincent van Gogh in 1888 aan zijn broer Theo schreef. Het is een tekst die dicht bij mijn ervaring van de laatste tijd komt:
‘We komen niet meer in opstand tegen de dingen, erin berusten doen we ook niet – we zijn er ziek van en het gaat niet over – en we kunnen er niet bepaald iets tegen doen. Ik weet niet wie die toestand heeft omschreven als “door dood en onsterfelijkheid getroffen zijn”. (…) En wij (…) voelen (…) dat het groter is dan wijzelf en van langere duur dan ons leven. Wij voelen ons niet doodgaan, maar we voelen de realiteit dat we onbeduidend zijn.’
Dat het uitzicht op een einde van de pandemie groeit dankzij de vaccinaties en we weer meer fysieke bewegingsvrijheid beginnen te ervaren, wil nog niet zeggen dat de oude tijden terug zijn. Voor mij voelt de pandemie in combinatie met de sluimerende klimaatproblemen of de openlijke brandhaarden in de wereld als Myanmar of Israel/Palestina nog steeds als zo’n existentiële crisis, een crisis die ons allemaal treft.
Van Gogh was niet fysiek opgesloten, maar vooral psychologisch op zoek naar contact, naar liefde, naar de natuur. Hij hunkerde naar gemeenschap. De pandemie en Covid-19 hebben ons geconfronteerd met de realiteit van kwetsbaarheid en dood. Hoe komen we daar uit? Is er een ontsnappen aan?
Zelfs al mogen we binnenkort weer vrij bewegen zonder beperkingen, dan nog kunnen we ons niet onttrekken aan de werkelijkheid van de mondiale crisis. Wat staat ons te doen? Volgens Ramsey Nasr is er maar één manier om door te gaan en dat is overgave aan het leven. Alleen de volmondige acceptatie dat er zaken zijn die groter zijn dan onszelf kan ons verlossen uit de lethargie waarin on-dood en on-levend ons gevangen houden. Waarin we het gevoel hebben niet vooruit en niet achteruit te kunnen.
In onze meditatie oefenen we die overgave. We zitten met wat is en elke ervaring krijgt dezelfde vriendelijk nieuwsgierige aandacht. We oordelen nog even niet, en als er een oordeel is nemen we dat in ons op als ook weer een ervaring en zo worden we er niet in meegezogen. En in die overgave ontstaat de intentie, de ruimte, de energie om ons leven te richten. Met de passie, de overgave aan het leven kiezen wij. Van Gogh bleef gepassioneerd bezig de natuur te vatten, te schilderen en te betrappen. Zo veranderde hij onze manier van kijken naar die wereld. En hij deed dat niet voor zichzelf maar voor ons, voor de wereld die na hem zou komen:
‘Waarvoor zou ik kunnen dienen, zou ik niet dienstbaar kunnen zijn en in zekere zin nuttig?’
Leven om bij te dragen, is een manier om ons te bevrijden uit de lethargie.
Vrij naar en geïnspireerd door Ramsey Nasr, De Fundamenten, Amsterdam: De Bezige Bij (2021).